ဟုမ္မလင်းမြို့နယ်သည် လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း (၂၅၀၀)ခန့်က ဥရုမြစ်ဖျားအရှေ့ဘက် မိုးညှင်းနယ်များမှ ခန္တီးရှမ်း လူမျိုးနွယ်စုများ (ခန္တီးလုံရှမ်းများ)သည် လည်းကောင်း၊ ကောလင်း၊ ဝန်းသိုနှင့် ကသာဒေသတို့မှ အဟုန်ရှမ်းမျိုးနွယ်စုများ သည်လည်းကောင်း၊ ဥရုမြစ်ဖျားမှ ရေကြည်ရာ မြက်နုရာရှာဖွေရင်း ပြောင်းရွှေ့နေထိုင်လာရာမှ မြို့တည်ထောင် အခြေပြုခဲ့သည်ဟု ဆိုစမှတ်ပြုခဲ့ကြသည်။ ဟုမ္မလင်းဆိုသည်မှာ "ဟုမ်း" သည် "ညောင်ပင်" ဟု အဓိပ္ပါယ်ရပါသည်။ "မလင်း"မှာ "ပိန်နဲ"ဟု အဓိပ္ပါယ်ရပါသည်။ ဟုမ္မလင်းမြို့သည် "ညောင်ပင်၊ ပိန်နဲပင်များပေါက်သည့် ညောင်ပိန်နဲမြို့"ဟု အဓိပ္ပါယ်ရပါသည်။ တဖန်ထမန်လူမျိုး၊ ကဒူးကနန်း လူမျိုးတို့သည် လည်းကောင်း၊ အနောက်ရိုးမတောင်တန်းရှိ နာဂလူမျိုးတို့သည် လည်းကောင်း၊ ဟုမ္မလင်းမြို့နယ် အတွင်းသို့ ပြောင်းရွှေ့ နေထိုင်လာကြကြောင်း တွေ့ရှိရပါသည်။ ဟုမ္မလင်းမြို့၌ ရုံးထိုင်သည့် ပထမဦးဆုံး နယ်ပိုင်ဝန်ထောက်မှာ ရခိုင်လူမျိုး ဦးမြတ်ထွန်းအောင် ဖြစ်ပါသည်။ ဟုမ္မလင်းမြို့နယ်သည် ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန၏ (၁၂-၁၂-၁၉၇၂) ရက်စွဲပါ အမိန့်ကြော်ငြာ စာအမှတ်၊ ၁၀၃/ ၁၇/ စိတ်၁ဖြင့် ဖွဲ့စည်းခဲ့ပါသည်။

ဟုမ္မလင်းမြို့နယ်သည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ မြောက်ဘက်ပိုင်းတွင် တည်ရှိ၍ စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး၊ ခန္တီးခရိုင်အတွင်း တည်ရှိပါသည်။ ဟုမ္မလင်းမြို့နယ်သည် မြောက်လတ္တီတွဒ် ၂၄၁၈' နှင့် ၂၅၃၅' ကြား၊ အရှေ့လောင်ဂျီတွဒ် ၉၄၃၀' နှင့် ၉၆၁၄' ကြားတွင် တည်ရှိပြီး အကျယ်အဝန်းမှာ (၄၃၂၆.၄၄၈) စတုရန်းမိုင် ကျယ်ဝန်းပါသည်။ အရှေ့မှအနောက်သို့ (၈၆) မိုင်ရှိပြီး တောင်မှမြောက်သို့ (၈၄)မိုင် ရှည်လျားပါသည်။

မြို့နယ်၏ အရှေ့ဘက်တွင် ကချင်ပြည်နယ်၊ ဖားကန့်မြို့နယ်၊ မိုးညှင်းမြို့နယ်၊ စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး၊ ဗန်းမောက်မြို့နယ်တို့နှင့် နယ်နိမိတ်ထိစပ်လျက်ရှိပြီး တောင်ဘက်တွင် စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး၊ ဖောင်းပြင်မြို့နယ်တို့နှင့် ထိစပ်လျက် ရှိပါသည်။ အနောက်ဘက်တွင် ချင်းပြည်နယ်၊ တမူးမြို့နယ်တို့နှင့် ထိစပ်လျက်ရှိပြီး မြောက်ဘက်တွင် စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး၊ ခန္တီးမြို့နယ်၊ လေရှီးမြို့နယ်တို့နှင့် နယ်နိမိတ် ထိစပ်လျက်ရှိပါသည်။ ဟုမ္မလင်းမြို့နယ်၏ အနောက်ဘက်တွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံနှင့် ထိစပ်လျက်ရှိပြီး ထိစပ်မိုင်မှာ (၁၅)မိုင် ဖြစ်ပါသည်။

ဟုမ္မလင်းမြို့နယ်သည် တောင်ကုန်းတောင်တန်း အနည်းငယ်ရှိပြီး လွင်ပြင်ဒေသဖြစ်ကာ မြို့နယ်ဧရိယာ (၇ဝ%)ကျော် သစ်တောများ တည်ရှိပါသည်။ ထင်ရှားမြစ်ချောင်းမှာ ချင်းတွင်းမြစ်၊ ဥရုမြစ်တို့ဖြစ်ပြီး မြစ်လက်တက်/ ချောင်းလက်တက်များ ပေါများစွာ တည်ရှိ စီးဆင်းလျက် ရှိပါသည်။

#ရေဆင်း

ဟုမ္မလင်းမြို့နယ်သည် မြစ်ချောင်းများ ပေါများသော ဒေသတစ်ခုဖြစ်ပြီး ထင်ရှားသောမြစ်မှာ ချင်းတွင်းမြစ်နှင့် ဥရုမြစ်တို့ ဖြစ်ပါသည်။ ချင်းတွင်းမြစ်သည် မြို့အနီးမှဖြတ်၍ မြောက်မှတောင်သို့ စီးဆင်းလျက်ရှိပြီး ဧရာဝတီမြစ်အတွင်းသို့ စီးဝင်ပါသည်။ ဥရုမြစ်သည် အရှေ့မြောက်မှ အနောက်တောင်သို့ စီးဆင်းလျက် ချင်းတွင်းမြစ်အတွင်းသို့ စီးဝင်ပါသည်။ ဒေသအတွင်းရှိ ရေအရင်းအမြစ်အားလုံးမှာ ရေချိုများဖြစ်၍ စိုက်ပျိုးရေ၊ သောက်သုံးရေ စသည်များ အသုံးပြုနိုင်ပါသည်။ ချင်းတွင်းမြစ်မှာ နွေရာသီတွင် ရေအနက် (၂.၅၆)ပေခန့်သာရှိ၍ ရေကြောင်းပို့ဆောင်ရေးဦးစီးဌာနပိုင် သင်္ဘောများ သွားလာနိုင်ခြင်း မရှိဘဲ ပုဂ္ဂလိကပိုင် ရေယာဉ်များသာ သွားလာလျက် ရှိပါသည်။ ဥရုမြစ်အတွင်း၌ နွေရာသီတွင် ရေအနက် (၁.၇၇)ပေသာ ရှိသည့်အတွက် စက်တပ်ရေယာဉ်ငယ်များသာ မောင်းနှင်သွားလာလျက် ရှိပါသည်။

ဟုမ္မလင်းမြို့နယ်သည် ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်အထက် ပျမ်းမျှအမြင့် (၄၃ဝ)ပေအထက်တွင် တည်ရှိပြီး အမြင့်ဆုံးတောင်မှာ တောင်သုံးလုံးဖြစ်၍ ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်အထက် (၅၇ဝဝ)ပေဖြစ်၍ မြို့နယ်၏အနိမ့်ဆုံးဒေသမှာ ကျွန်းကုန်းရွာနှင့် တောင်ပေါ်ဆည်တော်ရွာတို့ ဖြစ်ပါသည်။